Begrijpend lezen

Hoi. Ik ben Arlette Honkoop, werkzaam als leerkracht voor 3 dagen op een basisschool en eigenaar van Onderwijscoaching Jong Geleerd. In verschillende blogs wil ik mijn kennis en onderwijskundige ervaring met je delen.In dit blog kun je heel veel informatie vinden over begrijpend lezen.

Wat is begrijpend lezen

Begrijpend lezen wil letterlijk zeggen dat je begrijpt wat je leest.
Begrijpend lezen gaat over het begrijpen van geschreven taal. Dat kan op papier zijn of digitaal. Het gaat om het begrijpen, om het snappen, het bevatten, het doorhebben, het inleven, dus dat je het goed kan volgen. 
Een invloedrijke definitie van begrijpend lezen is gegeven door Gough en Tunmer (1986) onder de titel The Simple view of reading.
Kort samengevat komt de ‘simple view’ erop neer dat begrijpend lezen uit slechts twee componenten bestaat, namelijk de vaardigheid om te decoderen (letters en lettercombinaties omzetten in klanken leidend tot woordherkenning) en luistervaardigheid (het vermogen om gesproken taal te begrijpen).

Het doel van begrijpend lezen

Als je een tekst begrijpt, breidt dit je kennis van de wereld uit. Je algemene ontwikkeling wordt groter, maar ook kun je vlotter instructies en/of opdrachten tot je nemen om uit te voeren. Je hebt het nodig om informatie uit geschreven teksten te kunnen halen en begrijpen.
Bij die teksten kun je denken aan boeken, artikelen, instructies en (officiële) brieven.
Vb. een kind bij mij in de groep is niet zo'n fervente lezer. Zijn woordenschat is beneden gemiddeld. Hierdoor begrijpt hij niet altijd de instructie, maar ook invuloefeningen bij spelling en taal vindt hij lastig. Vaak weet hij niet wat de woorden betekenen.
Verhaalsommen zijn voor hem helemaal abracadabra; hij 'ziet' de som niet. Ook hierbij heeft hij uitleg nodig; wat staat er precies? Wat vragen ze eigenlijk?
Begrijpend lezen is dus een zeer belangrijke vaardigheid om jezelf te kunnen redden in de samenleving!

Belangrijke componenten die een rol van betekenis spelen bij het begripsproces

Decodeervaardigheid
Voor begrijpend lezen moet aan de basisvoorwaarde worden voldaan dat kinderen woorden herkennen.
Voor woordherkenning is het nodig dat de letters niet alleen gekend worden, maar ook hun koppeling aan klanken in (gesproken) taal.
Decoderen van woorden en deze vlot en goed kunnen lezen worden algemeen gezien als een belangrijke component van het begrijpend lezen van kinderen in de onder- en middenbouw van de basisschool.

Woordenschat
Het gaat hierbij niet alleen om de hoeveelheid woorden waarvan de betekenis bekend is, maar ook de diepgang van die
kennis. Woorden kunnen immers in verschillende contexten verschillende betekenissen hebben en dat is zeker relevant bij het lezen van teksten

Grammaticale kennis
Ook grammaticale kennis bij het begrijpend lezen speelt een belangrijke rol. Het gaat hier om kennis over de vorming van zinnen en woorden gerelateerd aan hun betekenis.
Grammaticale kennis over zinsbouw en woordvormen ontstaat vooral door veel en gevarieerd taalgebruik, zowel in mondelinge als in schriftelijke contexten (lezen en schrijven).

Strategische competentie
Strategische competentie is de vaardigheid waarmee lezers teksten op een doelgerichte wijze aanpakken; strategische lezen is het leesgedrag aanpassen aan het specifieke leesdoel.
Strategische competentie omvat niet alleen een goed begrip van de gestelde taak/ het doel (wat moet ik doen om het doel te bereiken?) maar ook een goed plan voor de benadering van de tekst.
Het leesdoel is sterk afhankelijk van de context waarin kinderen lezen.
- lezen om vragen en opdrachten te maken
- studerend lezen om een bepaalde leerstof eigen te maken
- lezen voor je plezier
- lezen om bepaalde informatie op te zoeken

verschillende leesstrategieën verdeeld in drie hoofdtypen:
🎈oriënterend lezen: een indruk krijgen van de grote lijn van een tekst en waar eventueel
relevante informatie te vinden is;
🎈zoekend lezen: de tekst oppervlakkig doorlopen op zoek naar een specifiek gegeven,
ook wel aangeduid als scannen;
🎈grondig lezen (precies begrijpen waar de tekst over gaat en welke verbanden er worden
gelegd).

Metacognitieve kennis
Metacognitieve kennis bij begrijpend lezen zegt iets over wat lezers weten over zichzelf als lezer; hoe lezen ze, hoe moeilijk vinden ze dat, hoe kunnen ze het best een specifieke leestaak aanpakken, enz. (Jacobs & Paris, 1987).
Onder metacognitieve kennis vallen ook kennis over handige strategieën bij het lezen, passend bij een leesdoel en kennis over kenmerken van teksten (bijv. de functie van alinea’s).

Tekststructuur
Hierbij gaat het om inzicht in de opbouw van bepaalde teksten. Een verhalende tekst is qua opbouw heel iets anders dan een bladzijde uit een poëzieboek.
De structuur van teksten hangt sterk af van het doel waarvoor de tekst geschreven is: amuseren bij verhalen, overtuigen bij
betogen en uitleggen bij uiteenzettingen.
Hoe beter je op de hoogte bent van de globale opbouw van een tekst, hoe makkelijker je toegang hebt tot die delen die je interesseren en hoe minder tijd je kwijt bent aan het oriënteren en zoeken naar specifieke informatie. Dat is van belang voor het gebruik van de
tekst voor je leesdoel.

Voorkennis
Dit is de aanwezigheid van voorkennis over de tekstinhoud. Hieronder verstaan we de kennis die al aanwezig is over het onderwerp van de tekst voordat een tekst gelezen wordt (bijvoorbeeld over voetbal, planten, geschiedenis of politiek).
Veelal wordt de voorkennis al geactiveerd vóórdat een tekst gelezen wordt. Bij de titel verschijnt er a.h.w. een denkwolk (informatie en beelden) over het desbetreffende onderwerp.

Motivatie
Zowel intrinsieke motivatie (lezen als een bevredigende activiteit) als extrinsieke motivatie spelen een rol (lezen als middel om doelen te
bereiken, zoals een goed cijfer voor een toets of om een goede baan te krijgen).
Lezen is nooit een doel op zich, maar altijd een middel om iets anders te bereiken. Die doelen zijn bijvoorbeeld amusement, een onderwerp bestuderen waarvoor men belangstelling heeft, een praktisch probleem oplossen, de weg vinden op internet, de regels van een spel leren, een apparaat leren bedienen, een toets maken, etc.
De motivatie om te lezen komt dus altijd voort uit de motivatie om iets anders te bereiken in een gegeven context van gebruik (op school
of daarbuiten).
Daarbij speelt ook een rol dat lezers een beeld hebben van zichzelf als lezer (zelfconcept). 

het verschil tussen technisch en begrijpend lezen

Bij technisch lezen kun je de woorden en zinnen lezen zonder dat je echt hoeft te begrijpen waar de tekst over gaat. 
Dit betekent dat je de verschillende letters en letterklanken moet kunnen herkennen en hier woorden van kunt maken.
Bij technisch lezen leer je interpunctie (komma’s, punten, uitroeptekens, vraagtekens, etc.) te begrijpen waardoor je zinnen kunt lezen met de juiste intonatie en pauzes.
Het is alsof je naar de tekst kijkt als een puzzel en probeert de stukjes bij elkaar te passen zodat je kunt lezen wat er staat. 
Bij begrijpend lezen richt je je op het begrijpen van wat er staat.
Dat wil zeggen dat je niet alleen bezig bent met het omzetten van letters in woorden en woorden in zinnen, maar er achter probeert te komen wat er bedoeld wordt.
Je moet de informatie in de tekst kunnen verbinden met wat je al weet, zodat je een volledig beeld krijgt van wat er wordt gezegd.
Dit is alsof je de tekst leest als een verhaal en probeert te begrijpen wat er gebeurt en waarom. Je  begrijpt de woorden, zinnen en alinea's en kunt verbanden leggen tussen verschillende delen van de tekst.
Het gaat erom de betekenis van de woorden en zinnen in de context van de gehele tekst te begrijpen, waarbij er gebruik wordt gemaakt van voorkennis en ervaringen.

Tips en ideeën om zowel thuis als op school aandacht aan begrijpend lezen te geven

Lees met elkaar
Lees samen en wissel om de beurt een paar alinea's af. Dit bevordert niet alleen de leesvaardigheid, maar biedt ook een gelegenheid om moeilijke woorden of concepten te bespreken.

Stel tussentijds vragen
Stel tijdens en na het lezen vragen over de tekst. Vragen zoals "Wat denk je dat er hierna zal gebeuren?" of "Waarom denk je dat het personage zo handelde?" helpen kinderen om dieper na te denken over wat ze lezen.

Maak met elkaar samenvattingen
Vraag kinderen om korte samenvattingen te maken van wat ze hebben gelezen.
Dit helpt hen om belangrijke informatie te identificeren en te onthouden.

Woordenschat uitbreiden i.c.m woordenlijst bijhouden.
Introduceer nieuwe woorden en bespreek hun betekenissen. Zorg ervoor dat kinderen hun eigen woordenlijst bijhouden
Gebruik deze woorden in verschillende contexten om ervoor te zorgen dat een een kind deze volledig begrijpt.
Context aanwijzingen gebruiken
Leer kinderen om context aanwijzingen te gebruiken om de betekenis van onbekende woorden of zinnen te achterhalen.
Dit kan door te kijken naar de zinnen rondom het onbekende woord.
Bouw voorafgaande kennis op
Voorafgaande kennis over een onderwerp kan het begrip van een tekst aanzienlijk verbeteren.
Praat met kinderen over het onderwerp van een boek voordat je begint met lezen.

Gebruik grafische hulpmiddelen e/o visuele ondersteuning
Grafische hulpmiddelen zoals mindmaps of Venndiagrammen kunnen kinderen helpen om verbanden te zien tussen verschillende delen van de tekst.
Ook visuele ondersteuning (plaatjes laten zien via Google) kan een kind helpen om een tekst beter te begrijpen.
Bespreek leesstrategieën
Leer kinderen verschillende leesstrategieën zoals:
Voorspellen: Wat denk je dat deze tekst zal bespreken?
Vragen stellen: Wat wil ik weten over dit onderwerp?
Ophelderen: Begrijp ik wat ik lees?
Samenvatten: Wat heb ik net gelezen?
Tekstverbanden leggen
Leer kinderen hoe ze verbanden kunnen leggen tussen verschillende delen van de tekst en hoe ze deze verbanden kunnen gebruiken om de tekst beter te begrijpen.
Leesplezier bevorderen
Maak begrijpend lezen leuk door boeken en verhalen te kiezen die aansluiten bij de interesses van kinderen
Je kunt ook spellen en activiteiten bedenken die gerelateerd zijn aan de verhalen die worden gelezen.
Zorg ervoor dat kinderen plezier hebben in lezen, door boeken en teksten aan te bieden die aansluiten bij hun interesses en leesniveau.
Combineer begrijpend lezen met wereldoriëntatie
Vakken als natuur, aardrijkskunde en geschiedenis lenen zich perfect om begrijpend lezen toe te passen. Dit soort vakken is juist bedoeld om zoveel mogelijk informatie tot je te nemen/ je kennis verbreden.  Kinderen zijn dan meer gemotiveerd om te lezen en te begrijpen wat ze lezen, omdat het dan gaat over onderwerpen die hen interesseren.
Ze willen meer weten over de verhalen die ze horen tijdens geschiedenis, ze ontdekken hoe de wereld in elkaar zit tijdens aardrijkskunde en ze komen te weten hoe alles werkt tijdens natuur en techniek.
Gebruik technologie
Er zijn veel apps en online bronnen beschikbaar die begrijpend lezen bevorderen.
Kies educatieve spellen en interactieve verhalen die het lezen aantrekkelijk maken.
Geef een goed voorbeeld
Laat zien dat lezen belangrijk is door zelf regelmatig te lezen. Kinderen leren veel door het voorbeeld van hun ouders en dat van hun leerkracht te volgen.
Reflectie en discussie
Moedig kinderen aan om na te denken over wat ze hebben gelezen en om hierover te discussiëren met klasgenoten.
Dit helpt hen om hun eigen interpretaties en meningen te vormen.

Naast bovenstaande tips en ideeën zijn er natuurlijk nog veel meer lesideeën om begrijpend lezen toe te passen.
Een ander voorbeeld is 'moppen lezen'; om de clou te snappen, moet je de mop (tekst) begrijpen. Een simpele manier, maar wel effectief én kinderen vinden moppen lezen geweldig! Tenminste, wel bij mij in de groep 😄

Onderstaande tekst (een gedeelte) is een eigen idee; kopieer een tekst en knip deze in stukken.
Per stuk de kinderen heel kort opschrijven wat voor kernwoord(en) ze in het stukje tekst tegenkomen die betekenis aan de tekst geven.
Vb. verveelt, ziek, ligt een hele tijd, zucht, alles is stom,...

Nog wat manieren om begrijpend lezen aan te bieden vind je in onderstaande bestanden.
- Spelenderwijs begrijpend lezen met 'begrijpend lezen ganzenbord'
- Wil je echt creatief met teksten aan de slag, kijk dan hier voor meer info.