Na de zomervakantie gaan de basisscholen en het voortgezet onderwijs, zoals het er nu naar uitziet, weer ‘gewoon’ open. Scholen in het noorden zijn 17 aug. alweer begonnen. Zuid heeft nog een paar daagjes zomervakantie en het midden begint 31 aug. weer.

Het begin van een schooljaar; en leuk maar ook spannend moment, zeker in deze Coronatijd. 

De kinderen moeten weer wennen aan school en aan een nieuwe juf (of meneer😉) Jij moet wennen aan de klas en weer met een nieuwe groep van voor af aan beginnen. Alle routines en regels die voor je vorige groep normaal waren, moet je nu weer opnieuw aanleren.  

De laatste week van de zomervakantie wordt vaak besteed aan het inrichten van de klas, materiaal en (werk-)boeken voor het schooljaar klaarleggen, vergaderingen, etc.

 
Ik vind vooral de allereerste echte schooldag spannend ; 'nieuwe' kinderen, kennismaking, informatie over het te volgen jaar (waarbij ik tóch altijd weer wat vergeet te vertellen😉), wat er in het jaar allemaal voorbij komt aan activiteiten, etc. Gelukkig hebben collega's en ik een overzicht van de belangrijkste informatie ook op papier staan om aan de kinderen mee te geven. Zo ook een lijst van wat een kind dat jaar nodig heeft in de groep (goede (vul-)pen, kleurpotloden, plakstift,...).

Die eerste schooldag heb ik het gevoel dat ik alleen maar aan het vertellen ben geweest. Natuurlijk is dat niet zo, want kinderen zijn ook veel aan het woord; hoe zij tegen het jaar aankijken, waar ze goed in zijn, waar ze misschien wat tegenop zien, vertellen over de vakantie, ...

Als leerkracht begin je met alles opnieuw🤩 Het mooie vind ik dat de kinderen weer 'klein' binnenkomen. In groep 6 (waar ik een paar dagen lesgeef) komen de meesten als 'klein' binnen en ze gaan gegroeid (ook lichamelijk) na het schooljaar weer verder. Schitterend om dit hele groeiproces van kinderen mee te mogen maken!

M.n. in de eerste week begin ik op de 1e dag al met groepsvorming; kennismakingsspelletjes (o.a. de Tea-topics ), vragen stellen aan elkaar, samenwerken, etc.  Ik begin met activiteiten die positief zijn voor het groepsgevoel en die bijdragen aan de motivatie van leerlingen. Een basis leggen van vertrouwen, respect, acceptatie. Als kinderen zich gezien voelen en ze voelen zich veilig, dan is de basis gelegd om te kunnen leren en zich te ontwikkelen.

Het proces van groepsvorming is een belangrijke tijd om een goed pedagogisch klimaat in de klas te creëren. Het is belangrijk om hier in de eerste weken veel aandacht aan te besteden (vb. wie is de mol , complimentenhappertje , WWWWW-Babbelspel , groepsvorming-/kennismakingsvragenkaartjes incl. werkvormen)

Bruce Tuckman heeft deze groepsontwikkeling gevat in 5 fasen: fFrming, storming, Norming, Performing en Djourning, Transforming en Mourning . Een zeer inzichtelijk model om de ontwikkeling van de groep tastbaar te maken.

Deze 5 fasen doorloopt  een groep in ongeveer zes weken. Hierna zijn de rollen, normen en waarden grotendeels bepaald voor de rest van het jaar. In deze zes weken is de invloed van de leerkracht van groot belang. Na elke zomervakantie, bij elke nieuwe leraar, vindt er weer een nieuwe groepsvorming plaats. Ook gaandeweg het schooljaar kan er een nieuw groepsvormingsproces ontstaan, als er bijvoorbeeld nieuwe leerlingen komen.

1. Forming : oriënteren - leerlingen leren elkaar kennen, de groep zoekt naar veiligheid en structuur.

In deze fase ligt de focus op het aftasten van de grenzen van de groep. Er is nog geen hechting en het groepsgevoel ontbreekt.

De leerlingen zullen de behoefte voelen om elkaar beter te leren kennen. In ieder geval op professioneel vlak, maar vaak ook op persoonlijk vlak. De individuen in de groep proberen conflicten te vermijden en zijn vaak routinematig bezig. De leerlingen zijn nog bezig om hun plek in de groep te vinden. Ook het vertrouwen moet nog worden opgebouwd.

In deze fase kan er wel met een taak of project gestart worden maar goede initiatieven komen er vaak nog niet. Communicatie verloopt vooral via de leerkracht.

Een nog belangrijkere eerste stap is het vormen van een basisvertrouwen in de groep. Hier gaat het dus om het verkennen van sociale veiligheid en professioneel vertrouwen in elkaar. Vaak neemt dit de vorm aan van een soort ‘voorlopig vertrouwen’: voldoende om de samenwerking te starten, maar nog onvoldoende om volledig effectief te kunnen werken.

Tips voor Forming
- Sta op de eerste dag in de deuropening en begroet iedereen. Geef de leerlingen een hand en maak oogcontact.
- Maak jouw voornemen voor het jaar duidelijk. Bijvoorbeeld: ‘Mijn voornemen is dat wij de leukste klas van de school worden.’
- Laat de leerlingen opschrijven hoe zij een leuke klas voor zich zien. Maak hiervan een top vijf en bespreek dit klassikaal. 

Van deze 'groepsregels' kun je een feestelijke vlag maken met de groep. Hang deze zichtbaar op in de groep.

Je kunt er met de klas ook een collega van maken en iedereen zijn/ haar naam of handtekening op laten zetten. Ook jij als leerkracht zet er je naam of handtekening bij👍

- Doe kennismakingsspelletjes om elkaar beter te leren kennen. Zeer zeker in de eerste paar weken is het verstandig om iedere dag een spelletje met de hele groep te doen. Vb.  Kinderen zichzelf laten presenteren aan de hand van een onderwerp, elkaar interviewen in binnen- en buitenkring, bal overgooien in een kring: diegene die de balt vangt vertelt wat over zichzelf, etc.
- Samenwerkingsopdrachten met steeds een andere samenstelling

2. Storming : zichzelf presenteren - de verhouding tussen leerlingen wordt duidelijker, wie is er een leider, wie een volger?

De fase van discussie, onderhandeling en onenigheid.  De leerlingen weten ondertussen een beetje wat ze van de anderen kunnen verwachten. De grenzen van de eigen veiligheid zijn verkend en nu kunnen ze zich gaan profileren; 'haantjesgedrag'.

Voor een buitenstaander lijkt de groep rumoerig. Er zijn botsingen, onenigheid en ruzietjes. Dit hoort bij deze fase en hoeft niet verontrustend te zijn. De hiërarchie wordt bepaald.  De leerkracht laat merken dat conflicten bij het leven horen, maar dat de manier van oplossen wel belangrijk is. Conflicten worden samen uitgepraat.
 
Het resultaat van deze fase kan heel verschillend zijn. De ene groep wordt een positief samenwerkende groep, in een andere groep staat concurrentie en machtsstrijd voorop. Weer een andere groep valt uiteen in kleine groepjes of een hoofdgroep met enkele outsiders. Een positief samenwerkende groep als jouw klas is natuurlijk erg fijn werken.

Tips voor Storming

- Als de hiërarchische strijd uit de hand loopt spreek je de leerlingen aan op de omgangsnormen die in de Forming-fase zijn bedacht. Omdat zij deze zelf hebben opgesteld zijn de leerlingen hier gevoelig voor.
- Geef positieve feedback bij goed gedrag.

- Zorg dat je de nadruk legt op het positieve wat je ziet of hoort en geef veel complimenten! Laat kinderen elkaar ook complimenten geven.

-  Kind van de dag, waarbij de positieve eigenschappen van een kind centraal blijven staan.
-  Aandacht voor het aanleren of herhalen van sociale vaardigheden
 - Met de klas de lessen evalueren en vnl ingaan op de Tops (tips & Tops); wat ging wel goed? Wat was prettig? Evt. met de groep op zoek naar oplossingen om bepaalde zaken anders te doen.

3. Norming: normeren - de regels, waarden en normen van de groep worden bepaald. Iedereen krijgt een eigen taak in de samenwerking.

De leiders die in de vorige fase boven kwamen drijven, bepalen hoe er in de groep met elkaar wordt omgegaan. Zij bepalen soms onbewust, soms bewust, de ongeschreven regels. Deze normen staan eigenlijk zo goed als vast en veranderen bijna niet meer. Het is dus zaak om als leerkracht te zorgen dat er positieve groepsnormen zijn ontstaan vóór deze "vaststaan."  Dit kun je bewerkstelligen door de leiders een positieve rol te geven en door de groep bewust te maken van hun gezamenlijke kracht tegen ongewenst gedrag.

Tips voor Norming

- Blijf letten op een respectvolle omgang met elkaar. Noem leerlingen bij hun naam en laat je interesse van tijd tot tijd blijken. Het is van belang dat iedereen elkaar steeds beter leert kennen.
- Laat de klas gezamenlijk besluiten nemen. Dit bevordert samenwerking.
- Benadruk in deze fase de overeenkomsten, niet de verschillen tussen de leerlingen.

4. Performing : samenwerking/ presteren - de groep wordt een team en is klaar voor samenwerking. Er zijn ongeschreven regels waar iedereen zich aan houdt.

 Dit is de fase waarin een goede combinatie is ontstaan van samenwerken en zelfstandig verantwoordelijkheid nemen. Een groep die dit punt bereikt heeft,  is in staat om met weinig leiding lastige taken op een soepele manier uit te voeren. De leerlingen zijn goed op elkaar ingespeeld en weten wat ze aan elkaar hebben. Er zijn ongeschreven regels ontstaan waar iedereen zich aan houdt. De groep zoekt proactief contact met andere groepen.

Tips voor Performing

- De kans is groot dat door juiste begeleiding een positief klimaat is ontstaan. Toch blijft het groepsproces kwetsbaar. Blijf vooral goed observeren wat er gebeurt op groepsniveau en speel hierop in.

- Richt je aandacht en focus  voor een prettig klassenklimaat niet alleen op de eerste paar weken van het schooljaar, maar ook gedurende de rest van het schooljaar. Energizers,  klassenspellen (vb. Levend Memory) of spellen gericht op sociale vaardigheden ( Wie is de Mol , Complimentenhappertje , WWWWW-Babbelspel ...) kunnen hiervoor ingezet worden

 - Geef de kinderen verantwoordelijkheden in de klas
 - Maak evt. gebruik van coöperatieve werkvormen en biedt groepsopdrachten aan
 - Zorg voor blijvende interactie met de groep. Laat ze meedenken over bepaalde zaken, meebeslissen.
- Zorg voor voorspelbaarheid, planning, structuur en dus duidelijkheid

5. Adjourning, Transforming and Mourning : evalueren/ groep wordt weer opgeheven - het einde van het jaar is in zicht, de kinderen vinden de groepsregels niet meer zo belangrijk.
De groep nadert het eind van het jaar. De meeste kinderen zullen dat jammer vinden. Het kan zijn dat ze gaan mopperen op alles en iedereen. Zo wordt het afscheid minder zwaar, want het is immers niet zo leuk meer? Ook kunnen groepjes gaan klitten. Ze spreken ook vaak af elkaar snel weer te zien.
 
Als laatste kan er normvervaging optreden. Nu alles toch ophoudt, zijn de groepsregels ook niet meer zo belangrijk. Het is duidelijk dat groepen 8 deze fase heviger doormaken dan de andere groepen op school. Als leerkracht kun je wel begrip hebben voor dit proces, maar je moet er tevens voor zorgen dat de regels blijven zoals ze waren. Accepteer dus niet al het gedrag wat hieruit voortkomt en blijf wijzen op de afspraken.

Tips voor Adjourning, Transforming and Mourning

- Blijf kinderen op hun gedrag en de gemaakte regels wijzen, ondanks het feit dat het schooljaar bijna voorbij is

- Als groep ben je een heel schooljaar bij en met elkaar geweest. Je hebt met elkaar lief en leed gedeeld. Zorg er daarom voor dat je het jaar met een gezamenlijke activiteit afsluit. Wat een erg gezellige manier is, is een 'high-tea'; Tussen de middag lunch je met de hele klas, waarbij de zowel de kinderen als ouders worden betrokken. Ieder kind neemt wat hapjes of iets lekkers mee. Dat kan en mag van alles zijn😊

Ook al heb je wellicht een minder 'leuke' groep desbetreffend schooljaar gehad, dan nóg is het raadzaam om het jaar gezamenlijk af te sluiten met een gezellige activiteit.

🎈EXTERNE LINKS & LESACTIVITEITEN

- Groepsvorming

- kennismaking

🎈DOWNLOADS

Warme overdracht - informatie Praxisbulletin
Warme overdracht bingo - Praxisbulletin
Warme overdracht klassenboek blad - Praxisbulletin

Heel veel lessen, ideeën e.d. omtrent groepsvorming, kennismaking zijn te vinden op: Mentortijd
(zeer zeker ook met geschikte lessen en meer voor het voor PO👍😊)

Tot slot

Ieder heeft op school zijn eigen rol om het groepsproces op een positieve manier te laten verlopen. De directie en ook de leerkrachten vervullen een gezamenlijke rol, evenals de ouders van de leerlingen.

Deze gezamenlijke inspanning is van groot belang👌

Dat het een geweldig, fantastisch, gezellig en mooi schooljaar mag worden😃🎈😍🌞